Door Ingrid Robeyns (Hoogleraar Universiteit Utrecht)

Onlangs nam Johan van Benthem afscheid als hoogleraar logica van de Universiteit van Amsterdam. NRC Handelsblad publiceerde op 26 september een interview met Van Benthem. Daarin stond ook de volgende passage:

Wat is eigenlijk het maatschappelijke nut van de logica?
Toen ik in de jaren zestig werd gegrepen door de exacte manier waarop je kunt nadenken over menselijk redeneren, was ik totaal niet geïnteresseerd in toepassingen van de logica. Ik werd er zelf een beter mens van en vond dat al genoeg. Daarna raakte ik geïnteresseerd in onderwijs geven en vond ik het opleiden van hele generaties studenten een belangrijke maatschappelijke bijdrage.
Maar hoe zit het met concrete toepassingen?
De logica kan bijvoorbeeld bijdragen aan de feitelijke verbetering van het maatschappelijke debat. Het geven van likes en dislikes op internet wordt steeds vaker gebruikt om opinies te peilen over een kwestie. Een belangrijk probleem is dat je de achterliggende redenen niet ziet, terwijl die veel belangrijker zijn. Nu heeft een collega van mij een bedrijf in Frankrijk opgericht dat zulke debatten analyseert en organiseert en probeert om de cultuur van het geven van redenen te versterken. ….

Het is opmerkelijk dat de journalist niet doorvroeg hoe Van Benthem de opleiding van studenten als een belangrijke maatschappelijke bijdrage zag, maar in plaats daarvan iets over “concrete toepassingen” wou weten. Interessant genoeg wist Van Benthem daar nog iets concreets op te antwoorden – maar wat als hij daar niets op had kunnen antwoorden? Wat als nu geen enkele logicus in Nederland betrokken is bij een bedrijf dat munt weet te slaan uit de logica?

Het beste antwoord op het maatschappelijke nut van de logica lijkt mij inderdaad gelegen in het aanscherpen van de vaardigheden in logisch denken in de samenleving  – primair bij studenten, maar daarnaast ook  via lezingen, workshops of advisering in de samenleving, of door het schrijven van stukken en boeken die voor een grotere lezersgroep toegankelijk zijn. Want stel je voor dat vaardigheden in helder denken beter ontwikkeld zouden zijn in een grotere groep in de samenleving, wat zouden daar dan de gevolgen van zijn?

Mijn inziens is een belangrijk gevolg  een versterking van de democratie. In een democratie met vrije pers, is het heel lastig voor een overheid (of andere gezagsdrager) om zonder deugdelijke argumenten instituties te veranderen. Wie beter is in het doorgronden van denkfouten en drogredenen, en wie beter in staat is de kwaliteit van een argumentatie te beoordelen, is beter in staat om zich als inwoner van een gemeente of land een geïnformeerd oordeel te vormen over de vraag of een bepaald beleidsvoorstel gebaseerd is op goed onderbouwde argumenten.

Dat de journalist dat op zich niet al een enorm belangrijke bijdrage van de logica vond, maar pas tevreden werd toen er een bedrijfje ten tonele verscheen, is typerend voor hoe de hoofdstroom in de samenleving tegenwoordig naar de waarde van de wetenschap kijkt (klik hier voor een alternatief). Het is een gemiste kans als we ‘maatschappelijk nut’ gaan beperken tot dat wat direct zichtbaar of meetbaar is, en al helemaal tot dat wat in klinkende munt vertaald kan worden.


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

6 Comments

  1. Het “aanscherpen van vaardigheden in logisch denken in de samenleving” zou je kunnen noemen als maatschappelijk nut van de argumentatieleer. Maar logica is veel meer dan dat. De meeste logici houden zich volgens mij nauwelijks bezig met het opsporen van drogredenen in alledaags denken. En zelfs het grootste deel van logica onderwijs is daar denk ik niet op gericht.
    Zo heb ik bijvoorbeeld voor het eerst logica gekregen toen ik informatica studeerde. Gewoon, simpele predicatenlogica en verzamenlingenleer 101. De cursus was erop gericht om uitspraken over verzamelingen te kunnen bewijzen. Die vaardigheid hadden we vervolgens nodig om algoritmen te kunnen afleiden in eenvoudige programma’s.
    Het nut van logica is m.i. dat het ons beter leert om formele systemen te begrijpen en te gebruiken. En dat is nuttig omdat wetenschap, wiskunde, en technologie zonder formele benaderingen niet mogelijk zijn.

  2. Interessant, Sander, en ik zie je punt. Er is een gelijkaardige argumentatie dat wie veel wiskunde (of Latijn) gestudeerd heeft, ook bepaalde vaardigheden heeft die met het beter doorgronden van structuren en patronen te maken hebben. Maar denk je niet dat mensen die beter in staat zijn formele systemen te begrijpen, daardoor over vaardigheden beschikken die op allerlei domeinen in de wereld ingezet kunnen worden? Wie bijvoorbeeld goed in structuren kan denken, kan beter strategisch denken bij anderen doorzien (wat bijvoorbeeld vaak gehanteerd wordt in situaties waarin macht centraal staat – ook in het geval van het politiek spel). Het lijkt me dat dergelijke vaardigheden in allerlei maatschappelijke interacties kunnen ingezet worden, en niet alleen voor die toepassingsgebieden waar materieel gewin te halen valt.

    1. Ik weet het niet Ingrid, je zou gelijk kunnen hebben, maar uiteindelijk is dat denk ik een psychologische vraag. Misschien dat vaarigheden mbt formele systemen zich goed vertalen naar vaardigheden elders en misschien ook niet. Maar ik denk dat je ook op een meer intuitieve manier heel goed kan zijn in bijvoorbeeld politiek-strategisch handelen. Onze hersenen zijn er op gemaakt om sociale situaties waarin heel veel variabelen meespelen onbewust parallel te verwerken, en die verwerkingscapaciteit is vele male hoger dan wat we met bewust logisch redeneren kunnen bereiken. Succesvolle politieke spelers kunnen daar denk ik heel goed in zijn zelfs al zouden ze nooit van hun leven een voldoende halen voor een logica-tentamen.
      Maar met mijn antwoord bedoelde ik vooral te benadrukken dat het nut van wetenschap óók een maatschappelijk nut is. Zonder logica geen wiskunde, en zonder logica en wiskunde geen natuurwetenschap, geen statistiek, geen economische wetenschap, geen ICT. Of het nu de moderne gezondheidszorg is of de software waar deze blog op draait: zonder logica was het er niet geweest. Ik vind dat heel maatschappelijk zinvol! Dus zelfs als de logica alleen of voornamelijk van dienst is in formele toepassingen, dan is dat zinvol genoeg 🙂
      Natuurlijk zijn er wel subgebieden van de logica die zich specifiek op bepaalde maatschappelijke zaken richten, zoals bijvoorbeeld de sociale keuzentheorie. Enig logisch inzicht in de onwenselijke eigenschappen van ons kiesstelsel (met dank aan prof. de Swart) was voor mij zeer leerzaam!

  3. Is het ‘versterken van de democratie’ niet ook een ‘concrete toepassing’?
    Bovendien een toepassing van de logica door de logica eerst ‘op te leggen’ aan de maatschappij, in de persoon van het menselijk individu. Het versterken van de democratie is zo ook een bouwen van een democratisch model dat aan de logische wetten gehoorzaamt.
    Deze indoctrinatie met ‘Logica’ is nodig om de logica later nuttig te maken. Want pas als redenaties ‘logisch’ zijn is het mogelijk ze vanuit de positie van buitenstaander te ‘begrijpen’. In dat opzicht gaan de docent (in dit geval Van Benthem) en het hier aangehaalde bedrijf uit van verschillende werkelijkheden; respectievelijk een werkelijkheid die logisch gemaakt moet worden en een werkelijkheid waarin de logica zichtbaar gemaakt moet worden.
    De vraag van de ‘hoofdstroom in de samenleving’, die naar het nut van de logica vraagt, is in het geval van dit bedrijfje, ironisch genoeg, dan ook meer in lijn met de ideeën van de ‘hoofdstroom van de natuurwetenschappelijke academici’ dan de wens de democratie te versterken. ‘Men’ gaat er, bij het vragen naar nut, immers al vanuit dat er een zeker systeem is, en dus ook logica.

  4. Een interessante discussie. De gedachte dat logica goed zou zijn voor de democratie is sympathiek, maar zeer twijfelachtig. Het is immers geen enkel probleem om ons een volstrekt ‘logische’ totalitaire nachtmerrie voor te stellen: het is maar net, zogezegd, wat je voor maatschappelijke axioma’s kiest.
    Het komt mij voor dat Ingrid Robeyns de politieke kracht van geldigheid van afleiding sterk overschat, ten opzichte van factoren die er veel meer toe doen in de politieke praktijk: retoriek, het opbouwen van associaties (bv al of niet economische vluchtelingen consequent ‘gelukszoekers’ noemen), enzovoort. Dit nog afgezien van de macht van procedures, instituties, en de rol van het onuitgesprokene, het geheime, het informele, de omgangsvormen, en dergelijke. Hiertegenover staat de logica, als fundament-in-laatste-instantie van het vermogen om publieke documenten te analyseren en te kritiseren, machteloos. (Denk aan de geschiedenis van tien jaar terug en de ‘reality-based community’ ten tijde van Bush-43).
    Dit niet om te zeggen dat logica geen nut zou hebben. Me dunkt: om te beginnen is logica nuttig als intellectueel avontuur, en als katalysator van, bijvoorbeeld, computationele technieken, zoals hierboven al aangehaald. De logica kan in curieuze avonturen terechtkomen: vrienden van me met wie ik destijds logica-colleges volgden, zijn zich via de complexiteitstheorie inmiddels aan het bezighouden met het verband tussen universele turingmachines en… evolutieleer. Survival of the most fitting argument, zeg maar.
    Overigens wist ik niet dat Johan van Benthem met emeritaat was. Te verwachten zo langzamerhand. Bij hem deed ik destijds het leukste tentamen ooit, ‘Logical Dynamics’, terwijl we, heel peripathetisch, zeer logisch dynamisch, door Artis wandelden. Van het vak herinner ik me enkel de hoofdlijnen; maar bij de insecten aangekomen merkte Johan plotseling op dat hij de kakkerlakken niet vertrouwde, rare beesten die ons zaten uit te lachen omdat zij er nog wel zouden zijn na de atoomoorlog en wij niet. Een onberispelijk geval van politieke logica!

Comments are closed.