Door Dascha Düring (Docent-onderzoeker Universiteit Utrecht)

Publieksbijeenkomst over vertegenwoordiging van toekomstige generaties, Nieuwspoort, 29 Oktober.

Marcus Düwell, hoogleraar Ethiek van de Universiteit Utrecht en Sándor Fülöp, voormalig ombudsman voor toekomstige generaties in Hongarije leggen een claim op tafel: klimaatverandering is een mensenrechtenprobleem. En dat probleem kan goed bemiddeld worden door een nieuwe politieke institutie in het leven te roepen: een ombudsman voor toekomstige generaties. Urgenda, VVD, CDA en PvdA reageren. Het idee van mensenrechten is natuurlijk dat ieder mens een recht heeft op bepaalde hele basale voorwaarden voor het leiden van een menswaardig leven. Veelal zijn wij geneigd om schendingen van mensenrechten te associëren met geweld, verkrachting, genocide, maar – aldus Düwell – wij moeten niet vergeten dat ecologische randvoorwaarden hier net zo goed deel van uitmaken. Recht op leven, op gezondheid veronderstelt dat er schoon water is om te drinken en schone lucht om in te ademen; indien aan deze voorwaarden niet wordt voldaan is er sprake van een mensenrechtenschending. En: daarbij hebben wij het natuurlijk niet alleen over de huidige generatie.

Mensenrechten zijn universeel: als er mensen zijn, dan hebben zij mensenrechten. Onze kinderen, kleinkinderen en de daarop volgende generaties hebben precies evenveel recht op toegang tot schoon water, voedsel, en lucht. De weigering van huidige generaties om de maatregelen te nemen die nodig zijn om onomkeerbare klimaatverandering af te wenden, is niet minder dan een grootschalige schending van de rechten van toekomstige generaties. En de politieke instituties die wij nu hebben zijn niet adequaat om zo een humanitaire crisis te vermijden. Wat we nodig hebben, stelt Fülöp, is creativiteit in het vormen van toekomstscenario’s. En een veelbelovende manier om dat te doen is door toekomstige generaties politieke vertegenwoordiging te bieden: bijvoorbeeld door een ombudsman voor toekomstige generaties in het leven te roepen.

Dennis van Berkel, ‘climate change advocate’ van Urgenda, valt in: wij hebben het recht niet om onze nabestaanden een planeet te laten die onomkeerbaar uitgeput en gecorrumpeerd is. Het idee van een ombudsman is een vorm om dit aan de kaak te stellen. So far so good. Gijs Dröge, voorman van VVD denktank Liberaal Groen, lijkt doelgericht een karikatuur van zichzelf te maken. ‘Onze kiezers [het is duidelijk dat wij hier over de Gooi-en-Vechtstreek spreken – red.] hebben niet veel directe ervaring met klimaatverandering. Wij doen niet aan angstvisioenen. Bij de VVD zijn wij optimisten’. Voor Dröge is een wetenschappelijk geïnformeerd scenario waarin omkeerbaarheid en diens tegenhanger een belangrijke rol spelen blijkbaar angstpolitiek waar we beter zonder kunnen. Dit is niet eens meer een voorbeeld van wat Fülöp het probleem van de kloof tussen wetenschappelijk gefundeerde verwachtingen en beleidsvorming noemde – dit is een directe ontkenning van de relevantie van wetenschap überhaupt.

Het is prettig dat de vertegenwoordigers van andere politieke partijen een ietsje minder premodern gezichtspunt hebben. Ruth Peetoom, CDA-voorzitter, stelt dat het belangrijk is om stil te staan bij de vraag wat rentmeesterschap voor verplichtingen van ons vergt. En het idee van institutionele vertegenwoordiging van toekomstige generaties is zeker een belovende suggestie; het zou wel belangrijk zijn dat zo’n representatie goed aansluit bij reeds bestaande instituties – of zoals Düwell het stelde: Het integratief perspectief is cruciaal. Het is belangrijk om juridische, wetenschappelijke, ethische expertise samen te brengen in een orgaan dat precies ook aansluit bij de instituties die wij nu al hebben.

Jan Vos, PvdA woordvoerder voor energie en klimaat merkt op dat economen in het huidige debat een bijna goddelijke status hebben: enkele eeuwen geleden werd ‘rijkdom’ in biologische termen van ecologische diversiteit begrepen. Het is belangrijk, lijkt de suggestie van voormalige historicus, dat wij ook stilstaan bij de historische inbedding van zo’n integratief perspectief. Het is niet vanzelfsprekend dat het de economie is die de belangrijkste termen bepaalt op basis waarop de vragen over maatregelen tegen klimaatverandering te gaan worden besloten. En ook PvdA zou open staan voor het idee van het representeren van toekomstige generaties, bijvoorbeeld door middel van een ombudsman.

Het is een interessant idee, en bovendien een die geen volledige omvorming van het politieke systeem veronderstelt. Een groot probleem met het huidige debat over klimaatverandering, voor zover dit überhaupt bestaat, heeft te maken met framing. Dröge’s reactie op van Berkel’s gebruik van de term ‘onomkeerbaar’ is exemplarisch: een perspectief dat wetenschappelijke verwachtingen serieus probeert te nemen wordt weggezet als nihilistisch en lethargisch. Het alternatief is een soort ‘de toekomst, die maak je zelf’: als wij maar hard genoeg denken dat er niet zoiets kan zijn als onomkeerbare schade aan het milieu, dan blijft de toekomst maakbaar. Wat wij nodig hebben is precies een middenweg.

Een langetermijnperspectief dat enerzijds wetenschappelijk geïnformeerd is, en anderzijds handelingsmogelijkheden lijkt te bieden waar de huidige generatie zich positief toe kan verhouden. Of houdt de erkenning van de realiteit van (deels) onomkeerbare klimaatverandering noodzakelijk in dat alles gedoemd is en onze handelingen geen verschil meer maken? Dit lijkt me niet vanzelfsprekend. Tenminste zou ik eerst een overtuigend argument willen horen dat mij uitlegt waarom dit de enige alternatieven zijn. Tot die tijd zou het echt belangrijk zijn te proberen een verandering in deze bipolaire politieke retoriek te bewerkstelligen.

Düwell en Fülöp hebben een voorstel op tafel gelegd waarin de randvoorwaarden voor de representatie van toekomstige generaties worden geschetst, en het lijkt mij een goed idee om de institutionele mogelijkheden te verkennen zo’n vertegenwoordiging concreet vorm te geven. Door de stem van toekomstige generaties in te brengen in een nodeloos gepolariseerd debat, wordt het wellicht mogelijk creatiever om te gaan met het vormen van lange-termijn scenario’s die beide wetenschappelijk geïnformeerd zijn en hoop bieden hoop een groene toekomst.


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend