Door Marc Davidson (Radboud Universiteit Nijmegen)

Tussen klimaatontkenners en klimaatasceten zit een enorme groep mensen die wel klimaatverandering wil tegengaan maar (nog) niet bereid is hun manier van leven significant te wijzigen. Velen van hen zoeken de oplossing in het compenseren van hun klimaatschadelijke emissies. Bijvoorbeeld door tegelijkertijd met de aankoop van een vliegticket ook te betalen voor investeringen in duurzame energieprojecten en bosprojecten waardoor uitstoot elders wordt voorkomen. Er zijn vele aanbieders van klimaatcompensatie en bijna even zo vele verschillende manieren van compensatie. Maar is deze aflaat moreel wel in orde? Ik betwijfel het.

In Liberty and Justice geeft politiek filosoof Brian Barry een overtuigend voorbeeld wat er mis is met compensatie:

“We will all agree that doing harm is in general not cancelled out by doing good, and conversely that doing some good does not license one to do harm provided it does not exceed the amount of good. For example, if you paid for the realignments of a dangerous highway intersection and saved an average of two lives a year, that would not mean that you could shoot one motorist per year and simply reckon on coming out ahead.”

Het gaat hier geeneens om een deontologisch argument dat het toebrengen van schade altijd verkeerd is. Ook een utilist die niets om rechten en plichten geeft, maar enkel het geluk of nut in de wereld wil maximaliseren, zal problemen hebben met deze vorm van compensatie. De reden is dat in het voorbeeld schade en goeddoen niet onlosmakelijk zijn verbonden: je zou het gevaarlijke kruispunt ook kunnen verbeteren zonder vervolgens een motorrijder neer te schieten en vice versa. Vandaar dat elke handeling afzonderlijk op zijn morele merites moet worden beoordeeld.

Als het verbeteren van een gevaarlijke kruispunt levens redt, dan heb je reden om dat te doen, en als het neerschieten van een willekeurige motorrijder verkeerd is, dan heb je dat sowieso te laten. Daarin verschillen deontologie en utilisme niet. Deontologie en utilisme kunnen zich wel splitsen in situaties dat ‘goed’ en ‘kwaad’ onlosmakelijk zijn verbonden, bijvoorbeeld als een chirurg enkel het leven kan redden van vijf patiënten door uit een willekeurige andere patiënt de organen te halen met de dood tot gevolg.  In dat geval zullen sommige utilisten het doel de middelen vinden rechtvaardigen, terwijl deontologen zullen stellen dat niemand als middel mag worden gebruikt.

Maar zoals gezegd: in Barry’s voorbeeld zijn ‘goed’ en ‘kwaad’ onafhankelijke activiteiten. Hetzelfde geldt voor de compensatie van vliegtuigemissies: als die vliegtuigemissies schade toebrengen dan behoren we ze te vermijden, en als investeren in duurzame energieprojecten en bosprojecten ‘goed’ is, dan is dat ook goed zonder dat we vliegen. We hebben anders gezegd geen vliegreis nodig om die projecten te financieren.

Maar kunnen we dan geen enkele vliegreis meer maken of andere activiteiten uitvoeren waarbij emissies vrijkomen? Dat nu ook weer niet. Dat zou ook een onmogelijke eis zijn omdat zelfs ons uitademen al CO2 in de lucht brengt. Daar alle menselijke activiteiten in meer of mindere mate aan klimaatverandering bijdragen, is een afweging van kosten en baten gerechtvaardigd. Dat erkent ook de rechtspraak bij de beoordeling van andere risicovolle activiteiten: bij de bepaling of een handeling een ‘onrechtmatige daad’ inhoudt, wordt vaak afgewogen of het nut van de handeling opwoog tegen het veroorzaakte risico.

Maar hoe zo een kosten-batenanalyse uit te voeren? Op dezelfde sites die klimaatcompensatie aanbieden, is te berekenen hoeveel emissies bepaalde activiteiten zoals vliegen met zich meebrengen (bijvoorbeeld hier of hier). Neem bijvoorbeeld een retourvlucht tussen Schiphol en New York. Dat levert ruim twee ton CO2 op. Voor circa 10 Euro per ton zijn de emissies te ‘compenseren’, maar deze prijs is veel te laag om te bepalen of de vlucht moreel door de beugel kan. Er zijn twee manieren om een redelijke prijs te bepalen: 1. de (marginale) kosten om de mondiale temperatuurstijging binnen de 1,5 en 2,0 graden te houden zoals in Parijs afgesproken, en 2. een berekening van de schade die de emissies veroorzaken. Het voert hier te ver om dieper in te gaan op de vraag hoe dat te doen, maar op basis van redelijke aannames zal via beide wegen de prijs op een paar honderd Euro per ton komen. Dat betekent dat als in Parijs tot het klimaatbeleid was gekomen dat de wereld werkelijk nodig heeft, aan CO2-emissies een prijskaartje was komen te hangen van een paar honderd Euro per ton.

Wat dit voor de ‘verlichte’ reiziger betekent, is dat hij of zij zelf zal moeten doen alsof dat prijskaartje aan emissies hangt. Oftewel, dat een retourtje naar New York 400 Euro meer kost. Zou men de vlucht ook hebben gemaakt voor 400 Euro meer omdat de vlucht daarvoor belangrijk genoeg is, dan valt de vlucht te rechtvaardigen, anders niet. Aan deze afweging verandert de mogelijkheid van compensatie niets. Zou men de vlucht hebben nagelaten als er een significant prijskaartje aan emissies had gehangen, dan is de vlucht ‘moreel laakbaar’, ook als men de vlucht ‘compenseert’.

Oftewel, het compenseren van klimaatemissies is een moreel aanbevelenswaardige handeling. Maar het verandert de afweging niet of het verrichten van een bepaalde activiteit waarbij emissies vrijkomen is te rechtvaardigen of niet.


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

7 Comments

  1. Ik heb twijfels bij de klimaatcompensaties. ik ben van mening dat het beperken van reizen en transport over grote afstand (als dat beperken mogelijk is) beter is dan het achteraf compenseren van de uitstoot. Dat het eigenlijk moet gaan om het drastisch matigen van de uitstoot (en dat heeft met levenswijze te maken) en ook met drastisch matigen van het delven van koolstof vanuit de sedimenten.
    Herbebossingsprojecten zijn in principe alleen maar toe te juichen, maar daarmee is de koolstof van fossiele brandstoffen nog niet terug in het sediment waaruit het is gewonnen. Nog niet terug in de lange termijn koolstofkringloop. Compenseert die herbebossing niet alleen de ontbossing? of een deel daarvan?
    Met mijn logica denk ik: Pas als we ook hout van de bomen, (of in het algemeen: plantaardige biomassa) heel diep begraven, op een plaats waar het niet kan rotten of verbranden, en waar het voor miljoenen jaren met rust kan worden gelaten is het delven van koolstof uit de sedimenten gecompenseerd. Als we dat goed willen doen, zouden we een aanzienlijke hoeveelheid koolstof weer terug in het sediment moeten brengen. De natuur legt ook koolstof vast in het sediment, maar dat heeft een veel en veel langzamer tempo dan het tempo waarmee we de koolstof vanuit het sediment delven.
    De twijfel is of je een stagnatie van de lange termijn koolstofkringloop wel kan oplossen met een korter durende koolstofkringloop.

    1. Daar heb je helemaal gelijk in. In mijn stuk ging ik voor het gemak ervan uit dat de compensaties in ieder geval doen wat ze beloven, maar er is veel reden om daaraan te twijfelen. Ten eerste om de reden die je noemt; ten tweede omdat het maar de vraag is of compensatiemaatregelen niet anders ook waren getroffen.

  2. Interessante gedachten!
    Ik ben het grotendeels met je eens, zeker als het gaat om de te lage prijs van CO2 en het betwistbare rendement van compensatieprojecten. Die twee argumenten zijn op zichzelf al voldoende om te stellen dat het systeem van ‘co2-aflaten’ in z’n huidige vorm faalt..
    Bij je redenering wil ik echter wel wat vragen stellen:
    Laten we de discussie helder houden door aan te nemen dat de CO2-uitstoot het enige is dat vliegen slecht maakt en dat compensatie doet wat ’t belooft. Wanneer ik die CO2-emissies neutraliseer door (iemand te betalen om) ergens anders eenzelfde hoeveelheid CO2 uit de atmosfeer te halen, wat is dan de (morele) grondslag om deze vlucht als ‘slecht’ te beschouwen? Zou dit anders geweest zijn als het vliegtuig was uitgerust met een 100% effectief CO2-filter? Of als het had gevlogen op 100% biobrandstof?
    Deze ene vlucht voegt, door mijn compensatie, geen netto-CO2 toe aan de atmosfeer. Vanuit een klimaatperspectief heb ik dat vliegtuig dus nooit gepakt. De vergelijking met Barry is hier niet vanzelfsprekend: Wanneer zijn ‘kwaad-‘ en ‘goeddoen’ “onlosmakelijk verbonden”? En, zijn er ook andere gevallen denkbaar waarbij onafhankelijke, ‘losmakelijke’ handelingen als combinatie moreel beoordeeld mogen worden?
    Anders dan bij Barry’s motoristen breng ik niemand enige schade toe. Ik streep hier geen kwade daad weg tegen een andere, compleet onafhankelijke, goede daad. In dit geval voorkom ik de kwade gevolgen (en daarmee de ‘kwaadheid’) van de daad zelf. Alsof ik schiet in de richting van onschuldige voorbijgangers, maar wel met een kogelvrije schutting ertussen. Het klimaat, of ‘de groep mensen die getroffen worden door klimaatverandering’ ondervindt op deze manier geen enkele schade door mijn vliegreis Amsterdam – New York.
    Juist omdat CO2 zich snel en evenredig verdeelt over de atmosfeer zijn dit soort sommetjes mijns inziens legitiem. Terzijde stel ik trouwens hierbij dat het uitstoten van CO2 op zichzelf geen schade toebrengt aan personen; het is het verergeren (of instandhouden?) van klimaatverandering dat moreel laakbaar is. Of alle wereldburgers een morele plicht hebben te investeren in een oplossing van het klimaatprobleem, al dan niet evenredig aan hun uitstoot (historisch of toekomstig), draagkracht, marktpositie of huidskleur, is een andere, veel grotere vraag. De laakbaarheid van deze individuele vlucht is mijns inziens rechtstreeks afhankelijk van de toegebrachte ‘klimaatschade’. In het geval van effectieve compensatie is die schade gelijk aan nul, ongeacht de prijs van die compensatie.

    1. Goede punten. Je hebt gelijk dat de situatie niet helemaal gelijk is aan Barry’s voorbeeld. Maar naar mijn inzicht op een wezenlijk punt wel. Om in je voorbeeld te blijven van schieten op een aantal onschuldige voorbijgangers met een kogelvrije schutting: stel dat je weet dat er bende-oorlogen zijn waarbij dagelijks onschuldige slachtoffers vallen. Met een kogelvrije schutting zou je een familie van de rondvliegende kogels kunnen vrijwaren en levens kunnen redden. Maar in plaats daarvan zet je hem in om zelf op mensen te kunnen schieten zonder ze te raken. Dat lijkt me een verspilling van het nut van de schutting en in de gegeven situatie moreel dubieus. En dat is de vergelijkbare situatie met een gecompenseerde vlucht. Tenzij, zoals ik voorreken, het een (heel) nuttige vlucht is.
      Dat zou inderdaad anders zijn geweest met het vliegtuig uitgerust met een 100% effectief CO2-filter. Dan is het onmogelijk CO2 te vermijden behalve door gelijk met dat vliegtuig te vliegen. Te vergelijken met schieten op onschuldige slachtoffers met losse flodders.

  3. Duidelijk! Bedankt voor je reactie.
    Berust deze stelling op de (economische) aanname dat de compensatie (de schutting), als ik hem niet koop (om te verspillen), gegarandeerd verkocht wordt, waarschijnlijk ter groter nut? Dat zou in het geval van specifieke co2-aflaten weleens lastig kunnen zijn, aangezien deze slechts bestaan bij de gratie van de uitstoot die ze compenseren..
    Daarmee wordt eigenlijk meteen het morele bestaansrecht van verkeerd geprijsde co2-aflaten dubieus: als ze ’te goedkoop’ zijn (in relatie tot de werkelijke kosten van co2-schade of de energietransitie) lokken ze immers uit tot verspilling.
    Interessant hoe economie en ethiek hier samenkomen in de morele laakbaarheid van verspilling; is hier meer over geschreven?

    1. Nee, ik bedoel inderdaad niet dat iemand anders dan gegarandeerd de schutting afneemt (ook al is het wel waar dat sommige maatregelen die worden gebruikt als compensatie binnen toenemend internationaal klimaatbeleid sowieso zouden zijn genomen; er is vanwege competitie met landbouw maar x areaal dat goedkoop kan worden herbebost). Wat ik bedoel is dat jijzelf de schutting beter kan benutten. Je kan niet zeggen dat je aankoop van de schutting onlosmakelijk is verbonden met je plan om op mensen te gaan schieten. Je kan heel goed je plan herzien en toch de schutting kopen om hem nuttig in te zetten.

      1. Ik ben (nog?) niet overtuigd van de voorwaarden voor, en de noodzaak van ‘(on)losmakelijkheid’ voor het gezamelijk beoordelen van acties; ik ga Liberty and Justice iig eens lezen..
        Daarnaast denk dat we de actie verschillend definieren: Ik ga uit van de actie ‘co2-neutraal vliegen (want gecompenseerd)’, wat ik niet per se als slecht beoordeel. De co2-aflaat is, volgens mij, een (‘onlosmakelijk?’) deel van het ‘vliegprodukt’ zoals dat aan mij wordt verkocht door de vliegmaatschappij. Ik zou natuurlijk voor eenzelfde bedrag een ander compensatieproject kunnen sponsoren, maar dan hebben we het wel ineens over een ander keuzevraagstuk (‘in hoeverre ben ik verplicht te investeren in klimaatredding?’).
        Daartegenover plaats je het perspectief van twee acties die niet gezamelijk beoordeeld mogen worden, nl: ‘het vliegen tegen een prijs die te laag is in vergelijking met het nut en de schade die deze vlucht aanricht’ en ‘het verspillen van een potentieel nuttig produkt (de compensatie)’. De eerste actie is inderdaad moreel laakbaar, bij de tweede actie durf is dat niet per se het geval. Immers, voor (bijna) elke daad is er wel een ‘beter’ alternatief te verzinnen, en voor elk produkt wel een nuttiger doel. ‘Suboptimaal gebruik’ is niet per definitie verwerpelijk.
        Als ‘scheidsrechter’ op dit hellend vlak vind ik de kosten-batenanalyse die je illustreert buitengewoon relevant. Ik kom echter op een ander resultaat door de ‘vlucht-met-compensatie’ als een integraal produkt te beschouwen. Hierdoor heeft de vlucht geen ‘klimaatkosten’ meer, en zou ik haar tegen de marktprijs mogen kopen (andere externaliteiten buiten beschouwing gelaten). Hoe kijk je tegen die uitkomst aan?
        nb, ik drijf dit gedachtenexperiment expres door om je oorspronkelijke positie beter te begrijpen, dus niet als kritiek. Ik kan me meer vinden in jouw beeld van de ‘verlichte reiziger’ dan in de door mij geschetste compenserende frequent flyer, maar worstel ermee dat ik de analytische rechtvaardiging niet sluitend krijg…

Comments are closed.