Door Bij Nader Inzien (redactie)

– Door Anthonie Meijers, hoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven –

Er schuilt waarheid in Nietzsches essay “Over waarheid en leugen in buitenmorele zin”.[1] En die is dat er niet zo iets bestaat als een absolute waarheid. Al onze waarnemingen, oordelen, uitspraken, modellen en theorieën zijn gebonden aan het menselijk perspectief: het zijn onze waarnemingen en theorieën, ook al vergeten we dat soms. Wat voor waarheid geldt, geldt ook voor wetenschappelijke kennis. Die kennis is nooit absoluut geldig en, omdat het menselijke perspectief eindig en feilbaar is, aan verandering onderhevig. Zelfs basale concepten zoals dat van de zwaartekracht kunnen weer ter discussie komen te staan, zoals recent is gebleken.

Deze gedachte is een heel andere dan de gedachte dat er geen verschil meer zou bestaan tussen waarheid en leugen: de gedachte dat anything goes. De Amerikaanse verkiezingen hebben een rijke verzameling voorbeelden hiervan opgeleverd. Hillary Clinton zou de staat Texas door het Amerikaanse leger laten bezetten als ze gekozen zou worden, en de Democratische Partij zou bestaan uit een netwerk van pedofielen. Het electoraat, of in ieder geval een aanzienlijk deel daarvan, heeft het allemaal voor zoete koek geslikt. In een fact-free society is het onderscheid tussen waarheid, leugen en fictie opgeheven. Dat geeft ruim baan aan de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump om ministers te benoemen die ontkennen dat er sprake is van opwarming van de aarde door menselijk toedoen. Science is just another opinion, and not a welcome one.

Dit raakt de universiteiten in het hart. Als er iets is dat het fundament van onze wetenschap vormt dan is het dat niet elke mening even zwaar telt. Er zijn beter en slechter gefundeerde oordelen, en ware en onware uitspraken. Dat is een simpel maar krachtig onderscheid. Het academisch onderwijs heeft tot doel studenten op te leiden die dit onderscheid kunnen maken, kritische en creatieve denkers voor wie niet elke opvatting even goed is. In het wetenschappelijke onderzoek worden kennisclaims op hun waarheidsgehalte getoetst, en werkingsprincipes op hun effectiviteit en efficiency. Dat wat niet waar is of werkt, verdwijnt in de prullenbak. Dat is waar de universiteiten voor staan en waar ze goed in zijn.

In een post-truth society heeft de waarheid het per definitie moeilijk. Ook staat daarin de autoriteit van de wetenschap en de wetenschapper ter discussie. Dat is een cruciale uitdaging, op de eerste plaats voor onze maatschappij zelf die een groot belang heeft bij het gebruik van wetenschappelijke inzichten. Maar natuurlijk ook voor de universiteiten. De eerlijkheid gebiedt om te zeggen dat zij op de uitdaging van een post-truth society nog niet een begin van een antwoord hebben gevonden. Het simpele idee van speaking truth to power is in de huidige omstandigheden niet meer voldoende, als het dat al ooit geweest is.[2] De werkelijkheid van vandaag vraagt om een herontwerp van de relatie tussen universiteit en wetenschap aan de ene kant, en politiek, publiek debat en beleid aan de andere kant. Laten de universiteiten 2017 gebruiken om te onderzoeken hoe deze relatie op een fundamenteel nieuwe manier vorm kan krijgen. Waarheid is immers een urgente kwestie met een nauwelijks te overschatten maatschappelijk belang.

[1] Friedrich Nietzsche (1873), “Über Wahrheit und Lüge im aussermoralischen Sinne”, KGW III 2, 367–384.

[2] Paul Cairney, The Politics of Evidence-Based Policy Making, Palgrave 2016.


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

4 Comments

  1. Anthonie Meijers is filosoof, dat is een expert in de filosofie.
    Als een filosoof zijn zin met een ‘anything goes’ lardeert, dan mogen we er van uitgaan dat hij weet waar hij het over heeft.
    Niet dus.
    Volgens Wikipedia verwijst ‘anything goes’ naar een musical, een titelsong of een film.
    https://nl.wikipedia.org/wiki/Anything_Goes
    Eens te meer een bewijs dat Wikipedia alvast geen expert in de filosofie genoemd kan worden.
    ‘Anything goes’ verwijst naar een stelling van filosoof Paul Feyerabend.
    It is clear, then, that the idea of a fixed method, or of a fixed theory or rationality, rests on too naive a view of man and his social surroundings. To those who look at the rich material provided by history, and who are not intent on impoverishing it in order to please their lower instincts, their craving for intellectual security in the form of clarity, precision, “objectivity”, “truth”, it will become clear that there is only one principle that can be defended under all circumstances and in all stages of human development. It is the principle: anything goes.
    Het moet duidelijk zijn dat Feyerabend hier niet mee bedoelde dat alles zo maar om het even is.
    Het gaat over de methode.
    Over het feit dat een musical, een titelsong of een film evenveel zoden aan de dijk kan zetten dan een essay (bijna had ik ‘opiniebijlage’ geschreven.)
    Of een karamellenvers.
    als we blijven ontkennen dat er zoiets bestaat als een meer en een minder waar
    dan lijkt het onderscheid tussen “zijn” en “bestaan” mij nog niet zonneklaar.

  2. Beste Johan,
    ik snap je opmerking over Feyerabend en zijn wetenschapsfilosofische bedoelingen. Maar, het kan best zijn dat Anthonie noch naar Feyerabend, noch naar de musical verwijst. Wellicht doelt hij simpelweg op de uitdrukking ‘anything goes’. In dat geval strookt dit met zijn betoog.
    Hartelijke groet,
    Jeroen.

  3. “When I use a word,’ Humpty Dumpty said in rather a scornful tone, ‘it means just what I choose it to mean — neither more nor less.’
    ’The question is,’ said Alice, ‘whether you can make words mean so many different things.’
    ’The question is,’ said Humpty Dumpty, ‘which is to be master — that’s all.”
    Beste Jeroen,
    Mijn reactie was niets meer dan een – lichtjes uitdagende – poging om het herontwerp van relatie op gang te trekken.
    (“A philosopher who is not taking part in discussions is like a boxer who never goes into the ring.” )
    In dat opzicht zijn alleen de laatste regels “essentieel”.

Comments are closed.