Door Bij Nader Inzien (redactie)

– Door (Rijksuniversiteit Groningen) –

Is porno propaganda voor ongelijke waarden of is het juist het tegenovergestelde en werkt, met name feministische porno, bevrijdend en empowerend? Een eenduidig antwoord is lastig te geven, maar filosofisch gezien draagt de feministische porno op z’n minst de belofte in zich van gelijkheid en verheffing.

Pornografie is van alle tijden. Bijna zo lang als er afbeeldingen van mensen zijn, bestaan er afbeeldingen van mannen en vrouwen die seksuele handelingen verrichten. De muren van het bordeel in Pompeii zijn bedekt met beroemde erotische schilderingen en erotische literatuur heeft een lange en indrukwekkende geschiedenis. Met de komst van het internet en andere technologische vernieuwingen is pornografie niet eerder zo alomtegenwoordig geweest als nu. Gezien deze wijdverbreidheid is het onderwerp van studie geworden van psychologen, sociologen, mediawetenschappers, rechtsgeleerden en filosofen.

‘Porn wars’: pornografie is intrinsiek onderdrukking van vrouwen

De oorsprong van de huidige filosofische debatten over pornografie is terug te voeren naar de zogenaamde ‘porn wars’ in de Verenigde Staten in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Catharine MacKinnon, feminist en jurist, trachtte de productie en verspreiding van pornografie wettelijk vervolgbaar te stellen. Ze schreef samen met de feministische schrijfster en activiste Andrea Dworkin een wetsvoorstel dat het vrouwen mogelijk zou maken producenten en verspreiders van porno aan te klagen wegens discriminatie. In deze wet definieerden ze pornografie als intrinsiek schadelijk: ‘Wij definiëren pornografie als de grafische expliciete onderdrukking van vrouwen in woord en beeld.’ In hun ogen was pornografie per definitie onderdrukking van vrouwen.
Vanuit filosofische en juridische kringen volgde een liberale reactie op MacKinnon’s standpunt: pornografie moest beschermd worden volgens het principe van vrijheid van meningsuiting (free speech). Porno werd dus aanschouwd als een taalhandeling (speech). De vermeende schadelijke effecten ervan werden als incidenteel aangemerkt en zodoende als onvoldoende representatief om censuur te rechtvaardigen.
Wat later, in de jaren negentig, probeerde een aantal feministische filosofen, in het bijzonder de Australische Rae Langton, MacKinnon’s standpunt tegen deze liberale zienswijze te verdedigen. Zij trachtten met het idee van pornografie als taalhandeling in de hand te bewijzen dat pornografie als meningsuiting in essentie een vorm van vrouwenonderdrukking is. Volgens Langton valt pornografie daarom onder aanzetten tot haat (hate speech)en is het dus een vorm van meningsuiting die niet beschermd moet worden.

Porno als propaganda presenteert vrouwen als dingen

Meer recent is discussie ontstaan over dit taalkundig perspectief voor het analyseren van pornografie. Het concept van pornografie als propaganda, van oorsprong een Marxistisch concept, is in plaats daarvan steeds populairder geworden in filosofische discussies.
Het idee dat pornografie fungeert als propaganda zien we bijvoorbeeld in de geschriften van de feministische auteur Sheila Jeffreys. Zij schrijft:

Pornografie als propaganda, volgens feministische analyse, presenteert vrouwen als dingen die ervan houden misbruikt te worden en leert mannen om vrouwen te vernederen en misbruiken.

Met andere woorden, pornografie is propaganda van het patriarchaat.

Feministische pornografie bevrijdt en empowert

Maar niet alle feministische denkers hebben zo’n grimmig, negatief beeld van pornografie. In dezelfde jaren tachtig waren er trouwens ook al feministen die MacKinnon’s uitleg van pornografie als intrinsieke vrouwenonderdrukking verwierpen. Zij benadrukten dat pornografie in feite een bevrijdend en empowerend effect kan hebben voor zowel mannen als vrouwen. Heden ten dage wint deze feministische pornobeweging steeds meer terrein. Zowel producenten als performers en theoretici zijn hierbij betrokken.
Eén van haar belangrijkste exponenten, Tristan Taormino, verwoordt het zo:

Feministische pornografen hechten aan gendergelijkheid en sociale rechtvaardigheid. Feministische pornografie is ethisch verantwoord geproduceerd, dat wil zeggen de performers krijgen een eerlijk salaris en worden met zorg en respect behandeld […] Feministische pornografie probeert de performers die het maken en de mensen die ernaar kijken sterker te maken, te ‘empoweren’.

Propaganda voor gendergelijkheid en sociale rechtvaardigheid

In tegenstelling tot wat omschreven kan worden als gangbare porno, waar vrouwen vaak worden neergezet als accessoires voor mannelijk plezier, worden vrouwen in feministische pornografie uitgebeeld als actieve deelnemers. Feministische porno probeert tevens een realistischer beeld te geven van zowel mannelijke als vrouwelijke seksualiteit en een breed scala te laten zien aan lichaamsvormen, kleuren en types.
Is feministische pornografie een vorm van propaganda? Zowel in het gewone taalgebruik als in het traditionele Marxistische gedachtegoed heeft propaganda een negatieve gevoelswaarde. In een neutrale betekenis zou propaganda een boodschap zijn met de intentie een maatschappelijk belangrijke groep mensen te overtuigen namens een politieke instelling of organisatie. Zo neutraal bezien voldoet feministische pornografie volledig aan de definitie van propaganda: het wordt door haar producenten gezien als een middel om waarden als gendergelijkheid en sociale rechtvaardigheid te vergroten.

Feministen doen er beter aan zich aan te passen

Sheila Jeffreys en andere denkers zouden heel goed gelijk kunnen hebben als ze zeggen dat veel pornografie nog altijd dient als propaganda voor ongelijke waarden. Feministische pornografen beweren dat dit niet geldt voor porno als zodanig. Pornografie als medium is neutraal met betrekking tot de waarden die het promoot.
Pornografie is een realiteit die niet snel zal verdwijnen. Feministen doen er daarom beter aan zich aan te passen aan deze betekenis van bevordering van gelijke waarden in plaats van dat ze dit krachtige instrument volledig in handen laten van ‘het patriarchaat’.
Of er genoeg belangstelling is voor de feministische pornografie moet nog blijken. Pornografie is vooral een vorm van entertainment en wordt dus uiteindelijk gedicteerd door de wensen van het publiek. Filosofisch gezien draagt feministische pornografie in ieder geval de belofte in zich om te laten zien dat ‘gelijkwaardige pornografie’ geen contradictio in terminis is.
 
Afbeelding: ‘Lija y terciopelo’ (Flickr CC)
Bovenstaand stuk werd eerder gepubliceerd op Sociale Vraagstukken (link).


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend