Door Clinton Peter Verdonschot (Promovendus University of Essex)

In een blogpost over het waarderen van kunst/films van moreel bezwaarlijke figuren, schrijft Kathleen Stock over haar liefde voor Woody Allen films zoals Annie Hall en Crimes and Misdemeanors. Ze vraagt zich af: waarom heb ik geen problemen om deze films te waarderen, terwijl ik erken dat Allen zelf een akelig persoon is en mogelijk zelfs een pedofiel? Ze beargumenteert dat ons inlevingsvermogen niet noodzakelijkerwijs geblokkeerd wordt, zolang maar de voorgestelde wereld van de film gescheiden kan worden van de persoonlijke overtuigingen van de artiest. Op grond hiervan, trekt Stock de wat snelle conclusie dat het geen esthetische reden is om kunstwerken te verwerpen simpelweg omdat ze gemaakt zijn door (of met medewerking van) moreel slechte personen. Neem het geval van Kevin Spacey: het lijkt me duidelijk dat Spacey moreel verwerpelijke dingen heeft gedaan. Er kunnen daarom morele of politieke redenen zijn om niet meer naar House of Cards te kijken (bijv. omdat je Spacey niet langer financieel wil ondersteunen). Maar zolang House of Cards niet zelf propaganda is voor seksueel misbruik, zijn er vooralsnog geen esthetische redenen om de serie te verwerpen, aldus Stock: “even people with very bad characteristics can sometimes make and produce enjoyable, pleasant, good, true, or otherwise life-enhancing things.”

Stock’s post is onderhoudend (en grappig!) en dit lijkt een mooie, optimistische conclusie, maar toch denk ik dat deze conclusie niet helemaal klopt. Het klopt natuurlijk dat, voor sommige kunst, het belangrijk is dat we de persoon van de maker buiten beschouwing laten. Het is alom bekend dat de componist Wagner een akelig mens was, maar zijn persoon lijkt me niet relevant voor het esthetisch waarderen van zijn opera’s. De vraag is of deze scheiding ook opgaat voor het genre film/televisie, en dat betwijfel ik eigenlijk ten zeerste: zelfs als er sommige kunstwerken zijn die hun maker kunnen overstijgen, zijn er teveel films en series waarin het onmogelijk is om deze scheiding aan te brengen, omdat de persoon van de maker (of de acteur) een cruciale rol speelt in het waarderen van de werken.

Laat me, ten eerste, een voor de hand liggend voorbeeld geven van een werk waarin de persoonlijke geschiedenis van een acteur expliciet meespeelt in het plot van de film. In de film Birdman (2014, door Alejandro G. Iñárritu) speelt Michael Keaton een afgetakelde acteur die ooit een superheld speelde en zichzelf nu opnieuw probeert uit te vinden. Oftewel: Michael Keaton speelt een persoon wiens carrière opmerkelijk overeenkomt met zijn eigen carrière. Een slimme zet van de regisseur: één van de thema’s van de film is het vage onderscheid tussen werkelijkheid en fictie, een thema dat nu herhaald wordt in de perceptie van bioscoopgangers die Keaton nog kennen van zijn rol als Batman.

Aura en acteur

Birdman gaat echter expliciet over het opheffen van het onderscheid tussen persoon en personage. Is het daarmee niet gewoon een unieke uitzondering op de regel dat we wel degelijk moeten onderscheiden tussen de film en de werkelijke wereld? Ik denk van niet: films uit het klassieke tijdperk van Hollywood werden expliciet verkocht door de kijkers te wijzen op de sterren die erin speelden. Een filmposter voor Sabrina (1954, door Billy Wilder) laat dit goed zien: tot twee keer toe (!) wordt Audrey Hepburn’s naam in koeienletters vermeldt naast een tekening van haar die het grootste deel van de poster in beslag neemt. Slechts één keer, onderaan en een stuk kleiner, wordt de titel van de film vermeldt. Natuurlijk is het mogelijk om deze film te waarderen zonder veel waarde te hechten aan Hepburn’s aanwezigheid, maar evengoed is het mogelijk (en, gezien de marketingstrategie veel waarschijnlijker) dat men in de film vooral het aura van Hepburn waardeert en bijv. minder let op het verhaal, cinematografie, etc. Beide vormen van het kijken naar de film lijken me correcte uitgangsposities.

Het is natuurlijk een bekend punt van kritiek: de persoonscultus die alles een allesdoordringende walm om Hollywood heen hangt. Maar even los gezien van de vraag of deze praktijk zelf goed of slecht is: binnen de praktijk van Hollywoodfilms is het nu eenmaal zo dat er tenminste één correcte esthetische beleving van Sabrina bestaat, die zich niet zozeer focust op het verhaal, maar vooral op het aura van Hepburn.

Wat bedoel ik met aura? Men zou kunnen denken dat de mensen die naar een film willen vanwege Hepburn, vooral gaan vanwege haar uiterlijk. Immers: “the fairest lady of all” wordt er trots verkondigd op de poster. Maar het uiterlijk van een persoon staat natuurlijk los van haar karakter: in dat geval zouden we nog steeds het beoordeelde werk los zien van Hepburn’s persoon. Met aura bedoel ik echter iets anders dan het uiterlijk van een persoon, ik bedoel zoiets als haar imago, of de manier waarop ze bestaat in het collectief bewustzijn. Neem een andere acteur om wie ook een aura hangt: Arnold Schwarzenegger. Ook in zijn films is zijn uiterlijk van belang, maar als dat echt het enige was, dat we zouden beoordelen, dan had het eigenlijk niet uitgemaakt in wat voor films hij speelt. Maar dat doet het wel: wat Jingle All The Way (1994, door Brian Levant) onderscheidt van andere kerstfilms, is dat de rol van de incompetente huisvader hier grappig genoeg door een stoere macho als Schwarzenegger wordt vervuld. Hier wordt duidelijk dat er wel degelijk iets van de persoon Schwarzenegger terugkomt in de waardering van de film: dat is niet per se de ‘echte’ Schwarzenegger (de persoon die we zouden leren kennen als we persoonlijk met hem bevriend raken), maar zijn aura, de Schwarzenegger die bestaat zowel buiten de privésfeer, als ook buiten zijn films.

Als een kaartenhuis

Dat brengt me terug bij Kevin Spacey. Het lijkt me mogelijk om naar House of Cards te kijken, op zo’n manier dat je niet de (mis)daden van Frank Underwood volgt, maar vooral het aura van Spacey waardeert. Dat lijkt me niet alleen mogelijk, dat lijkt me ook één van de correcte manieren om naar de serie te kijken (zelfs als het een erg beperkte vorm van kijken is). Belangrijker: zelfs als we niet alleen naar House of Cards kijken omwille van Spacey’s aura, dan lijkt het me tenminste een belangrijk onderdeel van het waarderen van de serie. Een acteur als Daniel Radcliffe zien we niet vaak terug in films en dat komt mede omdat het voor ons erg moeilijk is om naar hem te kijken en iemand anders te zien dan Harry Potter. Radcliffe’s nieuwe films hebben (in ieder geval in principe) niets te maken met zijn oude, maar toch blijft Radcliffe’s aura (het ‘feit’ dat hij Harry Potter is) een esthetische reden die mag meewegen in het waarderen van zijn films. Maar dan geldt ook: wanneer we, vanwege Spacey’s gedrag, House of Cards plotseling een misselijkmakende serie vinden, dan is dit niet per se een onjuiste vorm van toeschouwerschap. Dat is niet slechts een categoriefout waarin we morele redenen laten meewegen in een esthetisch oordeel: als Spacey’s aura een mogelijk esthetisch object is, dan kan oordelen erover zowel moreel als esthetisch tegelijkertijd zijn.

Betekent dat, dat het onmogelijk is geworden om House of Cards positief kunnen waarderen? Dat denk ik nou ook weer niet: het lijkt me nog steeds mogelijk dat er andere esthetische redenen zijn die de films en series met Spacey nog steeds de moeite waard maken. Aan de andere kant, moeten we ook niet denken dat het in alle gevallen correct is om een werk los te zien van de maker. Soms is het niet alleen mogelijk, maar ook noodzakelijk om een kunstwerk te evalueren binnen de context waarin het tot stand is gekomen, niet alleen omdat sommige films daar expliciet naar verwijzen, maar ook omdat deze context structureel door het werk heen schijnt, met name voor hyperrealistische media zoals film en fotografie. Het gaat daarom te ver om te zeggen dat we Spacey’s misdaden moeten wegdenken uit zijn acteerwerk: als een film of serie gedragen kan worden door het aura van een acteur, dan kan deze een serie ook doen laten instorten. Daar bestaat nou juist een passend spreekwoord voor.


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

5 Comments

  1. Dat zijn heel veel woorden om een soort inversie van ‘guilt by association’ goed te keuren.
    “House of Cards” is fout omdat Spacey fout is (zonder rechtszaak trouwens, ga het daar ook eens over hebben in de context van al die #metoo zaken), is een foute redenatie.
    De zin “Maar dan geldt ook: wanneer we, vanwege Spacey’s gedrag, House of Cards plotseling een misselijkmakende serie vinden, dan is dit niet per se een onjuiste vorm van toeschouwerschap.” maakt ons klaar voor een heksenjacht op basis van – godbetert – aura.
    Dit stuk gaat om de verdediging van een “logical fallacy”, ik heb daar een hekel aan dus Clinton Peter Verdonschot is een eikel, een hufter. Zoiets?

  2. Ik begrijp na lezen van deze bijdrage niet hoe esthetiek, imago, acteerkwaliteit, fysieke eigenschappen, gedrag, fictie en realiteit precies met elkaar in welk verband worden gebracht. Is het imago en vooral de fouten die een acteur in zijn of haar leven heeft gemaakt leidend voor zijn of haar acteerkwaliteiten?
    Gaat dit wel over esthetiek? Gaat het niet juist over moraliteit en normativiteit? Een mening van een kijker over wat goed of slecht is? Persoonlijke smaak? Politieke correctheid?

    1. Beste Patrick,
      Hier volgen relatief korte antwoorden op je vragen met de hoop of je iets nader kan toelichten wat je niet snapt.
      Is het imago en vooral de fouten die een acteur in zijn of haar leven heeft gemaakt leidend voor zijn of haar acteerkwaliteiten? – Nee (ik zie ook niet waarom ik gebonden zou zijn aan deze claim)
      Gaat dit wel over esthetica? – Ja (ik hoor graag waarom je betwijfeld van niet)
      Gaat dit over normativiteit? – Ja, maar normativiteit is natuurlijk iets anders dan moraliteit.
      Een mening van een kijker over wat goed of slecht is? – Nee.
      Persoonlijke smaak? – Bedoel je hiermee iets anders dan een mening van een kijker over wat goed of slecht is?
      Politieke correctheid? – Nee of ja (ik hoor graag wat je met politieke correctheid bedoelt).
      Dank voor je antwoord,
      Clint

      1. Beste Clint,
        Je titel gaat over Kevin Spacey, je gebruikt steeds nieuwe voorbeelden zonder dat ik aan het eind weet wat precies de conclusie van de titel rechtvaardigt. Ik kom op basis van jouw argumentatie net zo makkelijk tot de conclusie dat er esthetische redenen vóór Kevin Spacey zijn.
        Is het imago en vooral de fouten die een acteur in zijn of haar leven heeft gemaakt leidend voor zijn of haar acteerkwaliteiten? – Nee (ik zie ook niet waarom ik gebonden zou zijn aan deze claim)
        Kevin Spacey heeft kennelijk moreel fout gehandeld. Handelen dat niet zo heel veel met esthetiek te maken hoeft te hebben. Toch koppel je het gevolg van dat foute handelen als esthetische redenen tegen Spacey. Maar zijn esthetische prestaties en kwaliteit waren er al. Er waren esthetische redenen vóór Kevin Spacey. Je ontkenning op mijn vraag deel ik, maar het lijkt toch alsof esthetische kwaliteit van Spacey beïnvloed wordt door zijn handelen. Als Spacey niet was beschuldigd zouden zijn esthetische kwaliteiten dan anders worden beoordeeld dan nu het geval is? Als jam dan beïnvloeden (morele) fouten dus esthetische kwaliteit in dit geval acteerkwaliteit.
        Gaat dit wel over esthetica? – Ja (ik hoor graag waarom je betwijfeld van niet)
        Het lijkt me over de invloed van moraliteit op een esthetische verbeelding te gaan. De estethische prestatie blijft mijns inziens gelijk, zie mijn eerste antwoord.
        Gaat dit over normativiteit? – Ja, maar normativiteit is natuurlijk iets anders dan moraliteit.
        Akkoord, wellicht dat morele normativiteit en esthetische normativiteit in onze tijdgeest meer en meer als communicerende vaten worden beschouwd. Vraag is wat dat doet met esthetische vrijheid en creativiteit.
        Een mening van een kijker over wat goed of slecht is? – Nee.
        Waarom niet?
        Persoonlijke smaak? – Bedoel je hiermee iets anders dan een mening van een kijker over wat goed of slecht is?
        Nee dat bedoel ik inderdaad.
        Politieke correctheid? – Nee of ja (ik hoor graag wat je met politieke correctheid bedoelt).
        Dat er een ongeschreven publiek geheim als norm bestaat over wat correct is en dat die norm leidt tot conflictmijdend gedrag.

  3. Ik mis ergens twee aspecten in deze zeer interessante bijdrage: de rol van typecasting en die van parodieën. In hoeverre valt de aura al dan niet samen met typecasting? Acteurs worden telkens weer voor dezelfde soort rollen gevraagd: gaan we voor de aura van de acteur, of voor de acteur-als-typetje, een hybride vorm van werkelijkheid en fictie? Daarnaast, maakt het uit dat Schwarzenegger zelf die parodiërende rol speelt? Schwarzenegger’s carrière is opgebouwd uit zowel actieheld-rollen als de parodiërende omkering daarvan, en hybrides daartussen (e.g. Last Action Hero). Schwarzenegger heeft zichzelf als geen ander geparodieerd, maar maakt het wel uit wie die parodie speelt? Zouden we, indien Schwarzenegger zou blijken iets verwerpelijk gedaan te hebben, ook niet meer kunnen genieten van Rainier Wolfcastle? Als zo iemand als Wolfcastle Schwarzenegger’s plek in “Jingle all the way” overgenomen zou hebben, wie zou hij dan spelen? De rol zelf of Schwarzenegger-als-typetje, en zou die indirecte verwijzing ook nog kwalijk zijn, gegeven de vermenging van aura en typecasting?

Comments are closed.