Door Dick Timmer (Technische Universiteit Dortmund)

De Engelse filosoof Bernard Williams (1929-2003) had zo’n idee. Een van de centrale vragen binnen de ethiek is: hoe moet ik leven? Welke handeling is de juiste, of juist de verkeerde? En wat maakt zo’n handeling goed of fout? Een beetje filosoof—toegegeven, ik werk zelf in de praktische filosofie—heeft daar al snel een boekenkast vol mee staan.

Terug naar Williams. Stel je voor: je ziet je geliefde reddeloos in het water verdwijnen. Maar daarnaast ligt nog iemand te verdrinken. In een split second besef je dat jij een keuze moet maken; je kunt maar één iemand redden. Wat doe je?

Laten we aannemen dat je voor je geliefde kiest. Eenmaal thuisgekomen krijg je de volgende vraag: “Waarom heb je mij gered en niet die ander?” Nu kun je twee dingen antwoorden: “Omdat ik van je houd!”, of, als alternatief: “Omdat ik van je houd en omdat het in een situatie als deze toegestaan is degene van wie je houdt te redden.”

Zelfs wanneer het tweede antwoord waar is, is het waarschijnlijk niet het antwoord waar je geliefde naar op zoek was. Williams zelf heeft daar een prachtige term voor; iemand die het tweede zegt, heeft “one thought too many”. Als mens zou het eerste antwoord moeten volstaan.

Williams’ idee is dus het volgende. Een moreel goed persoon hoeft—en zal!—niet continu bezig zijn met wat vanuit moreel oogpunt vereist is. Sterker nog, misschien zijn er bepaalde contexten waarin morele rechtvaardiging geen rol van betekenis speelt. Bijvoorbeeld: voor jou, toen jij je geliefde voor de poorten van de dood wegsleepte, telde maar één ding. Leven, te leven, en altijd samen te zijn.
Wat de ethicus daarvan vindt, zal jou een worst wezen.

Dit is een aflevering uit de rubriek ‘Een Kleine Ode Aan een groots idee’. In ongeveer 300 woorden looft een Nederlandse of Vlaamse auteur een al dan niet vergeten filosofisch pareltje.

Verder lezen

Het paper waaruit dit voorbeeld komt, is: Bernard Williams, “Persons, Character and Morality,” in Moral Luck. Philosophical Papers 1973-1980, 20-39. Cambridge: Cambridge University Press, 1981.

Op Stanford Encyclopedia of Philosophy staat een uitgebreide en interessante introductie in Williams’ werk: https://plato.stanford.edu/entries/williams-bernard/. Daarin wordt het bovenstaande voorbeeld geplaatst binnen een set aan argumenten van Williams tegen grote ethische theorieën als utilisme en kantianisme.

Een interpretatie van wat Williams precies zou kunnen bedoelen met ‘one thought too many’ vind je hier: Susan Wolf, “‘One Thought Too Many’: Love, Morality, and the Ordering of Commitment.” In Luck, Value, and Commitment: Themes From the Ethics of Bernard Williams, edited by Ulrike Heuer and Gerald Lang, pp. 71–94. Oxford: Oxford University Press, 2012.